Sociologisch onderzoek lijkt vaak een open deur in te trappen. Maar meestal levert dergelijk onderzoek nieuwe inzichten op of beslechten ze een discussie. In de Volkskrant van 24 mei 2025 stond een interview met de onderzoeker Vicente Valentim. Hij heeft grondig internationaal onderzoek gedaan naar de opkomst van extreem rechts. Radicaal/extreemrechtse kiezers zijn er altijd al geweest, maar nu uit de kast zijn gekomen omdat zij ervaren dat hun keuze sociaal genormaliseerd is. En daarin ook volharden als hun voormannen/-vrouwen er niets van bakken als ze bestuursverantwoordelijkheid krijgen. De vraag is of deze uitkomst een open deur is, of toch een nieuw inzicht oplevert. Ik ben geen wetenschapper dus geneigd tot een diepe buiging. Maar bleef wel zoeken naar nieuwe inzichten. Vergeefs. Dat zijn bewering dat extreemrechts goed is voor 15%-25% van de stemmen is immers niet nieuw. Dat weten we al sinds de opkomst van boer Koekoek. En daarna Janmaat, Fortuyn, Rita Verdonk, Thierry Baudet, Geert Wilders. Toch leverde het artikel mij een nieuwe inzicht op. Onbedoeld door de onderzoeker blijkt uit het interview dat progressief-liberalen volharden in een mensbeeld waarbij kiezers rationele afwegingen zouden maken. Dat dat niet kan kloppen wisten we al na ontmythologisering van de homo economicus.
Die homo economicus is de mens die volgens vrije-markt-econoom Milton Friedman voortdurend afwegingen maakt alvorens tot aankoop over te gaan en zo invulling geeft aan die onzichtbare sturing van de markt. Dat koopgedrag sterk wordt gestuurd door sentimenten in plaats van rationele argumenten is inmiddels wel gebleken. Onder andere Kahneman maakte daar met Thinking Fast and Slow gehakt van. Het is niet anders gesteld bij kiezersgedrag want democratische politiek is ook een open markt. Dat Valentim dat goed onderbouwt en als spraakmakend inzicht publiceert zegt heel veel over de manier waarop de progressieve bubbel in contact staat met de wereld. Want als je geregeld met ‘de man en vrouw op straat’ spreekt, dan weet je dat politieke keuzes gebaseerd zijn op sentiment in plaats van argument. In een media-tijdperk waarin het geschreven woord geen waarde meer heeft, de waarheid is ingeruild voor alternative facts, en de kans groeit dat een door Musk of Poetin c.s. geprogrammeerde avatar op korte termijn een belangrijke verkiezing gaat winnen niet onrealistisch meer is.
Ideologie met heldere strijd opleveren
De politieke strijd moet gaan over de keuze tussen een inclusieve menswaardige samenleving waar ieder mens en ieder leven meetelt en we de aarde ongeschonden overdragen aan een volgende generatie, of een samenleving waarin mensen worden uitgesloten en brute kracht bepaalt wie erbij horen en wie niet en een uitgewoonde, verdorde aarde voor onze kleinkinderen en hun kinderen achterlaat. De strijd tussen de lange termijn vanuit de vraag ‘ben ik een goede voorouder’ versus de korte termijn vanuit de vraag ‘hoe hark ik zoveel mogelijk voor mezelf binnen’. Toekomstvisie versus kortzichtigheid. De strijd tussen saamhorigheid, solidariteit en behoud, versus tweedeling, minachting en vernietiging. Want eenmaal op de helling van uitsluiting is dat laatste de onontkoombare uitkomst. Met hartelijk dank aan centrum-rechts voor het opkontje aan extreem-rechts. Zie Gaza. Zie VS.